Bu yazımızda, çocukluğumuzda güle oynaya etrafa saçtığımız, şeytan tüyü olarak adlandırdığımız karahindiba bitkisini yakından inceliyoruz.
Halk arasında aslan dişi, radika, şeytan tüyü gibi isimlerle bilinen karahindiba (Taraxacum officinale), papatyagiller familyasından yaygın görülen bir bitki türüdür. 15. yüzyılda karahindibanın tıbbi yararlarından etkilenen cerrahlar bitkinin “bir aslanın dişi kadar güçlü ve dayanıklı” olduğunu söylemişlerdir ve bu nedenle bazı yörelerde halk arasında aslan dişi olarak adlandırılmıştır. Ege’de sofraların baş tacı olan radika, aslında karahindibanın ta kendisidir. Radika olarak bilinen bu lezzetli otu Fransızlar ve Yunanlar gibi biz de en çok salata olarak tüketiyoruz.
Karahindiba, ülkemizde genellikle çayırlık alanlarla yol kenarlarında yetişen, çok yıllık otsu bir bitkidir. Biraz da hayat hikayesinden bahsedelim. Öncelikle sarı çiçekli bir bitki olarak karşımıza çıkar. Çiçekleri tek çiçek değil, bir çiçek topluluğu şeklindedir ve o toplulukta her bir çiçeğin erkek ve dişi üreme organları vardır.
Çiçek Halinde Karahindiba
Günden güne gelişen bitkinin sapı da uzamaya başlar. Boylanan bu sapların tepesinde parlayan altın sarısı çiçekler, ilkbahardan başlayarak sonbaharın ortasına kadar açar. Bu dönemde toplanarak şifalı bitki çayları kaynatılabilir. Karahindibanın sarı çiçeği solduktan ve kuruduktan sonra olgunlaşma evresi tamamlanmış olur.
Tohum Halinde Karahindiba
Olgunlaşınca, tıpkı ayçiçeğinin çiçek tablasında olduğu gibi tohumlar oluşmaya başlar. Karahindiba bitkisinin çiçeğinde olgunlaşan tohumlar beyaz bir topçuğu andıran tüy şeklinde kanatlara sahiptir. Bir dizi kısa tüyden oluşan bu yapıya pappüs denir. Pappüs bir dizi filamentin birleşmesiyle oluşur. Bitkinin tohumlarını dağıtması genellikle rüzgar aracılığı ile pappüslerin diğer uygun topraklara ulaşmasıyla gerçekleşir fakat siz elinize bir tanesini alıp kendiniz üfleyerek bu işlemi bitki için hızlandırabilirsiniz.
Son olarak sağlık üzerindeki etkilerine değinelim. İçeriğindeki yüksek potasyum seviyesi diüretik (idrar söktürücü) etki göstererek idrara çıkma sıklığınızı arttırabilir. Aynı zamanda kan şekerini düzenleme görevi de vardır. Yapısındaki antioksidanlar yardımıyla bazı kanser türlerinin-pankreas, karaciğer, kolon kanseri- büyümesini yavaşlattığı da bilinmektedir.
ODTÜ kampüsümüzde de sıklıkla karşımıza çıkan bu istilacı türü ormanlara doğru üflemeye ne dersiniz?
Yazar: Ali Ocak
Editör: Cengizhan Öztürk
Referanslar
Clarke, C. B. (1977). In Edible and useful plants of California (pp. 191–191). essay, Univ. of California Press.
Faria, T. C., Nascimento, C. C., Vasconcelos, S. D., & Stephens, P. R. (2019). Literature Review on the Biological Effects of Taraxacum Officinale Plant In Therapy. Asian Journal of Pharmaceutical Research and Development, 7(3), 94–99. https://doi.org/10.22270/ajprd.v7i3.502
Taraxacum officinale. AGACLAR.ORG -Türkiye’nin Ağaç Arşivi. (n.d.). http://www.agaclar.org/agac.asp?id=945.
Özdoğan, M. (2020, August 28). Karahindiba çayı nedir? Kanser alanında kullanımı yararları ve zararları. Prof. Dr. Mustafa Özdoğan. https://www.drozdogan.com/karahindiba-cayi-koku-cicegi-otu-kanser-tedavisi-dandelion/.