“Balıkların bilinçli ve duyarlı olduğunu, farelerin ve tavukların empati gösterdiğini, sadece kendi acılarını değil aynı zamanda diğer bireylerin de acısını hissettiklerini biliyoruz.” – Dr. Marc Bekoff
Bugün mevcut araştırmalar bazı hayvanların korku, neşe, utanç, öfke, şefkat ve daha fazlası dahil olmak üzere çeşitli duygular yaşadığı fikrini desteklemektedir.
Johns Hopkins Üniversitesi’nden Dr. James C. Harris, bunu “sosyal uyumu sürdürmek için evrimsel bir mekanizma” olarak tanımladı. Yani hayatta kalmak için bir gruba güvenen hayvanlar gruptakilerin hissettiklerine karşı daha duyarlı olmalıdır. Bu karmaşık duygusal özellik, diğer primatlarda olduğu kadar köpeklerde, farelerde ve fillerde de gözlemlenmiştir.
Filler ölen bir çevrecinin yasını tutabilir
Lawrence Anthony, Afrika filleriyle koruma alanı kuran bir çevreciydi. Koruma alanına gelen filleri rahatlatmasıyla ün kazanmıştı. Bir kitabında, fillerin birbirleriyle nasıl iletişim kurduklarını gözlemleyerek onlarla iletişim kurmayı öğrendiğini yazmıştı. Anthony’nin ölümünden beri sürünün her gece evin yakınlarına geldiği görüldü. Fillerin kendi grup üyelerinin yasını tutması yeni bir olay olmasa da onlara yardım etmek için çalışan bir insana saygı gösterme eylemi insanların ilgisini çekti.
Köpekler travma sonrasında insanları rahatlatır
Terapi köpeklerinin empati gösterdiği bilinir. 2012’de bir ilkokulda bazı korkunç olaylar gerçekleştiğinde terapi köpekleri çocukların iyileşmesine yardımcı oldu. Bazı çocuklar yaşadıkları olaylar hakkında doğrudan köpeklerle konuşuyordu. Ayrıca rehber köpeklerin gazilere, otizmli çocuklara, zihinsel sağlığı yerinde olmayan yetişkinlere ve travmatik olaylardan kurtulanlara yardımcı olduğu daha önceden biliniyor. Yakın zamanda yapılan bir araştırma ise köpeklerin insanlara karşı empati duyduğunu, bu empatiye göre hareket ettiğini ve insanların ağlamasına hızla tepki gösterdiğini ortaya çıkardı.
Fareler diğer farelere göz kulak olur
Son zamanlardaki bir çalışma, farelerin diğer farelerle empati kurduklarını kanıtlıyor. Bu çalışmada fareler diğerlerini boğulmaktan kurtardı. Deney, bir fare suya batırıldığında başka bir farenin, arkadaşının kuru alana kaçmasına yardım edecek bir kaldıracı nasıl çalıştıracağını çabucak öğrendiğini gösterdi. Bu deneyle ilgili daha etkileyici olan şey; acı çeken bir fare olmadığında yiyeceği kabul eden farelerin, acı çeken fareler söz konusu olduğunda onlara yardım etmek için kolu çekmediklerinde kendilerine verilecek olan bir yiyecekten vazgeçmeleri oldu.
Kemirgenlerin empati yeteneği hakkında farklı bilgiler de merak ediyorsanız “Hayvanlar Arasında Empati Düşünüldüğünden Daha Yaygın” yazımıza göz atabilirsiniz. (https://terraekoloji.wordpress.com/2016/01/24/hayvanlar-arasinda-empati-dusunuldugunden-daha-yaygin/)
Bu kısa örneklerden sonra yeni bir araştırmanın derinine dalıp fareler arasında empatinin nasıl meydana geldiğini öğrenebiliriz.
FARELER BİRBİRİNİN ACISINI HİSSEDEBİLİYOR
Ocak ayında yayınlanan bir çalışmayla farelerde empatik davranışlar sırasında devreye giren sinir ağlarının, farelerin deneyimledikleri duyguya bağlı olarak farklılık gösterdiği bulundu.
Ekip, korkunun empatik olarak nasıl paylaşıldığını anlamak için bir avuç fareye elektrik şoku verdi. Ertesi gün bu fareleri izleyen seyirci fareler kaç, savaş ya da donakal tepkisinin bir parçası olan donakal tepkisini gösterdi. Bir gün sonra seyirci fare tek başına deney alanına getirildiğinde donakaldı ve bu olay farelerin başka fareleri korku içinde görmesine karşı bir tepkileri olduğu fikrini destekledi.
Araştırmacılar, ağrının hafifletilmesinin aynı şekilde aktarılıp aktarılamayacağını görmek için bir deney daha yaptı. Her iki fareye de iltihaba neden olan bir madde enjekte ettiler ve farelerden birine morfin verdiler. Bu durumda morfin almamasına rağmen ikinci farenin daha yüksek bir ağrı toleransı olduğu gözlemlendi. İkinci farenin acısı, morfin verilen farenin hafiflemiş ağrısının görülmesiyle daha katlanılabilir hâle gelmişti.
Ekibin başındaki kişi olan Malenka, farelerin kendi türünden diğer bireyler ile birkaç saat zaman geçirmesiyle o bireyin duygusal durumunu benimsediklerini ve empatik bir tepki gösterdiklerini söylüyor.
DENEYİMLENEN DUYGUYA BAĞLI OLARAK DEĞİŞEN SİNİR AĞLARI
Farelerin bu davranışsal durumları benimseyebildiğini gösterdikten sonra ekip, daha sonra her bir duygusal durumda yer alan çeşitli yolları ayırt etmek için nörolojik bir izleyici ve optogenetik kullandı. İzleyici olarak farelere kuduz virüsünün iyi huylu bir versiyonunu enjekte ettiler. Enjekte edilen kuduz virüsü sadece sosyal deneyler sırasında aktive oluyordu. Virüsün beyindeki yolunu takip ederek, ağrının sosyal aktarımına ve ağrının giderilmesine farklı yolların aracılık ettiğini gösterdiler.
“Empatik tepkilerimizde beyin mekanizmaları açısından bir özgüllük mevcut. Beynin farklı bölümleri, farklı deneyimler için empati kurmamıza olanak sağlanıyor.” – Robert Malenka
Empatinin nörolojik temelinin daha iyi anlaşılması yalnızca insanlarda sosyal etkileşimlerin incelenmesi için değil, aynı zamanda borderline kişilik bozukluğu ve narsistik kişilik bozukluğunda olduğu gibi başkalarıyla empati kurma yetenekleri sınırlanan kişiler için yeni tedavilerin geliştirilmesinde de önem taşıyor. En temel anlamda ise sonuçlar, travma sonrası stres bozukluğu yaşayanlar için grup terapisinin önerilmesi veya hastane odalarının organizasyonunu değiştirmek gibi çözümlerin ortaya çıkması insanlarda ağrı ve korkuyu tedavi etmenin sosyal anlamdaki yeni yolları konusunda bilgi veriyor. Nörobilimci Preston ameliyattan sonra iyileşen hastaların diğerleriyle birlikte aynı odaya yerleştirilmenin iyileşme sürecini hızlandırabileceğinden bahsediyor.
Yazar: Semanur Yalçın
Editör Cengizhan Öztürk
Referanslar
(2016). 10 Amazing Displays Of Animal Empathy. https://listverse.com/2016/07/12/10-amazing-displays-of-animal-empathy/.
(2021). Brain maps show how empathetic mice feel each other’s pain. https://www.nature.com/articles/d41586-021-00016-z.
Do Animals Have Feelings? Examining Empathy in Animals. UWA Online. (2019, April 3). https://online.uwa.edu/news/empathy-in-animals/#:~:text=We%20know%20that%20fish%20are,meshes%20with%20some%20humans’%20views.
Heidt, A. (2021, January 14). Mice Share Each Other’s Pain and Fear. The Scientist Magazine®. https://www.the-scientist.com/news-opinion/mice-share-each-others-pain-and-fear-68355.