Aç yaban arıları, bitkilerin yapraklarında boşluklar açarak daha erken çiçek açmalarını sağlıyorlar.
Kraliçe yaban arısı kış uykusundan çıktığında; yaban arıları, yeni koloniler oluşturmak için polen ve nektar toplamaları gerekir. Normalde uyanmaları gerekenden daha erken uyanırlarsa yeteri kadar açmış çiçek bulamayabilirler. Araştırmacılar, arıların nasıl daha hızlı besin bulduklarını keşfetti. Yaprakları kemirerek boşluklar açan arılar bu sayede bitkilerin haftalar öncesinden çiçek açmasını sağlıyorlar. Bu yapının ayrıntıları ve nasıl evrimleştiği hakkındaki bazı sorular üzerinde hala soru işaretleri bulunuyor.
Londra Queen Mary Üniversitesinde davranışsal ekolog olan Lary Chittka “ Bu kesinlikle şaşırtıcı” diyor ve “Biz sadece bu fenomeni keşfetmeye başladık” diye ekliyor.
Zürih Federal Teknoloji Enstitüsü (ETH Zürih) araştırmacıları arıların bitki kokularına nasıl tepki verdiklerini araştırırken yapraklardaki ilginç ısırık izlerini görmeleri keşfin yolunu açtı. Bir araştırma serasına yaban arılarını eklediler ve arıların yapraklarda yarım ay şeklinde boşluklar oluşturduklarını gözlemlediler. Ne oluyordu? İlk olarak, araştırmacılar arıların yapraklardaki sıvılarla besleniyor olabileceklerini düşündüler ama arılar sıvıdan çok miktarda alacak kadar uzun süre durmuyorlardı. Yaprakların herhangi bir parçasını kolonilerine götürmedikleri de görünüyordu.
Daha az gıda içeren kolonilerden gelen arıların yapraklara daha fazla zarar verdikleri gözlemi sorulara başka bir cevap getirdi. Araştırmacılar, hasarların bitkileri daha erken çiçeklenmeye tetikleyip tetiklemediğini ve aç arılara polen sağlayıp sağlamadığını merak etti. Sonuçta, bazı bitkiler hastalık veya kuraklık tarafından stres altına alındıklarında çiçeklenmelerini hızlandırırlar çünkü bu tehditler daha erken çoğalmaya teşvik eder. Ancak hiç kimse, bir tozlaştırıcının çiçeklenmeyi uyarabileceğini göstermemişti. ETH Zürih’te araştırmaya öncülük eden evrimsel bir biyolog Mark Mescher, “Bunun uzun bir atış olduğunu düşündüm” diyor.
Araştırmacılar, hâlihazırda üzerinde çalıştıkları siyah hardal (Brassica nigra) üzerinde bir sera deneyi tasarladılar. 10 tane bitki 3 gün boyunca hiç beslenmemiş arıların bulunduğu örgü çantalara koyuldu ve her birinin yapraklarında ortalama 5-10 tane kemirme izlerine rastlandı. Ortalama olarak bu bitkiler 17 günde çiçek açarken hiç hasar almamış yani yaban arılarına maruz kalmamış bitkiler de 33 günde çiçek açtı. Benzer başka bir deneyde ise domates bitkilerinde çiçeklenme süresinin 30 gün kısaldığı gözlemlendi. Mescher: “ Etkilerin büyüklüğü çok büyük.” diyor.
Açlık arıları yönlendiriyor gibi duruyor. Başka bir laboratuvar deneyinde ise polenden yoksun bırakılmış yaban arılarının tok olanlara göre yapraklarda dört kat daha fazla boşluk bıraktıkları gözlemlendi. Baharın erken dönemlerinde, araştırmacılar Zürih Federal Teknoloji Enstitüsü’nün çatısına henüz çiçek açmamış saksı bitkileri ve bir yaban arısı kolonisi bıraktılar ve arılar bitkilerin yapraklarında boşluklar oluşturdu. Bahar ilerledikçe -bitkiler çiçek açmaya ve arılar daha fazla polene ulaşmaya başlayınca- arıların yeni oluşturduğu delik sayısı da azalıyordu. Araştırmacılar aynı zamanda bu davranışın yaygın olduğu düşüncesini destekleyen kırmızı ve beyaz kuyruklu arı türlerinin de yaprakları deldiklerinin farkına vardılar.
Sadece yapraklardaki kesiklerin mi bitkileri erken çiçek açmaya itip itmediğini araştırmak için, araştırmacılar bitkilerin yapraklarında delikler açtılar. Çiçekler normal dönemlerinden daha erken çiçek açmış olsalar da arıların kemirdiği bitkilere göre daha geç çiçek açtılar. Chittka ilgi çekici bir olasılık olarak arıların salyalarındaki kimyasallar bitkileri çiçek açmaya itiyor olabilir, aynı bitki yiyen böceklerin salyalarının bitkileri savunma tepkileri vermeye itmesi gibi. Araştırmacılar bu fikri araştırmayı ve ısırıldıktan sonra bitkilerin içindeki kimyasal sinyalleri incelemeyi umuyorlar. Chittka, “Gerçekten çiçek açmayı hızlandıracak nispeten düşük maliyetli bir biyokimya bulursanız, bir bahçecilik uzmanının rüyası olurdu” diyor.
Ancak araştırmacılar, erken polen taşıyıcılarını çekerek bitkilere nasıl fayda sağlayabilecekleri gibi bu davranışların hala nasıl evrimleştiğini merak ediyorlar. İşçi arıların hile öğrenmesi pek olası değildir: Sadece 1 ay yaşarlar bu yüzden yaptıklarının sonuçlarını görmek için yeterli zamanları yoktur. Davranış içgüdüsel ise, nasıl başlayacağını anlamak zor, diyor Chittka. Örneğin, zararlı yaprakların arılara getireceği ilk fayda nedir? Son olarak, kendi kolonilerine (uzaktaki ülkelerden ziyade) yardımcı olmak için arıların, dişlemelerini eve yakın tutmaları gerekir. Chittka, “Bunların hepsi bir şekilde evrimsel deneme ve yanılma süreciyle ortaya çıktı,” diyor Chittka.
Yazar: Erik Stokstad
Çeviren: Halil Onur Altay
Editör: Cengizhan Öztürk
Orijinal metin: https://www.sciencemag.org/news/2020/05/hungry-bumblebees-make-plants-flower-early-cutting-holes-their-leaves?utm_campaign=SciMag
Stokstad, E. (2020). Hungry bumble bees make plants flower early by cutting holes in their leaves. Science. doi:10.1126/science.abc9348
Comments