“Deneysel veriler, iklim değişikliğinin şu anda sahada gerçekleştiğini ortaya koyuyor.”
Ormanlardaki doğal süreçlerden birisi değişimdir. Ağaçların geçmişte çok uzak mesafelere göç ettiğini gösteren fosil kanıtlar mevcuttur. Polen fosilleri, son buzul geri çekilmesinin ardından ağaç türlerinin yılda bir kilometre kadar hızlı göç ettiğini göstermekte.
Ağaç göçlerinin farklı nedenleri mevcut. Bu nedenler temelde doğal yaşam alanlarındaki değişim sonrasında kendilerine daha uygun bir yer bulmakla ilgilidir. Doğal yaşam alanları yaşanmaz hâle geldikçe, ağaç aralıkları gelişebilecekleri alanlara doğru kayar. Ancak bilim insanları, iklim değişikliğinin bu süreci bozduğunu söylüyor. Özellikle geçtiğimiz yıllarda iklim değişikliğinin çeşitli etkileri, ağaç popülasyonları üzerinde baskı oluşturmaya ve onların doğal olmayan bir biçimde daha hızlı göç etmelerine sebep olmaya başlamış bulunmakta.
Ağaçlar nasıl göç eder?
Ağaçlar, bir popülasyon olarak zamanla hareket eder. Bunu elbette bir araya toplanarak hızlıca yapmazlar. Tohumlar yerel koşullara bağlı olarak bir yöne doğru yayılma eğilimi taşır. Yani birçok ağacın aynı yönde filizlenmesi ağaçların bir tür göç etmesi olarak tanımlanır. Örneğin elimizde A ve B noktaları olsun. A ve B noktaları arasında bulunan yolda dizilmiş birçok insan hayal edin. Bu hat boyunca hiçbir birey yerini değiştirmiyor. Fakat B noktasında hatta katılan daha fazla insan varken, A noktasında hattan ayrılan insanlar var. Aynı zamanda bu hattın sabit bir yerinin olmadığını düşünürsek bu yolun merkezi insanlar katılıp ayrıldıkça değişecektir.
İklim değişikliği ve ağaç göçleri arasındaki ilişki
Purdue Üniversitesi Ormancılık ve Doğal Kaynaklar Bölümü’nde doçent olan ve son yıllarda bu göçler üzerine çalışan Songlin Fei, ağaç göçlerinin nem ile ilişkili olduğunu dile getiriyor.
Fei, 1980 ve 2015 yılları arasında ABD’nin doğusundaki 86 ağaç türünün hareketini analiz etti. Ağaçlar ortalama olarak on yılda yaklaşık 15 kilometre yer değiştirdi ve geçişleri kademeli oldu. Çam ve ladin gibi yaprak dökmeyen ağaçlar sıcaklıktan kaçmak için soğuk bölgelere yönelirken, meşe ve akçaağaçları ise yağmur arayışından dolayı batıya yöneldi.
Ayrıca Fei’nin 2019’daki çalışması, toprağı yüksek miktarda kullanılabilir azot içermediği sürece Arbüsküler Mikoriza’nın (Bir mantar ile damarlı bir bitkinin kökleri arasındaki en yaygın simbiyotik ilişki biçimi) hakim olduğu ormanların yüksek miktarda karbondioksit bulunan ortamlarda büyüyemeyeceğini gösterdi. Yani atmosferdeki fazla karbondioksit, toprağında yetersiz miktarda azot bulunan bölgelerde ormanın büyümesini engelleyebilir.
Daha yüksek karbon salınımlarının etkileri ağaçları daha fazla strese sokarak aralıklarını daha uzun mesafelere kaydırmaya zorlar ve ormanları büyük risk altına sokar. Her yeni yılda rekor düzeyde yüksek sıcaklıklar görüldüğünden ağaç türlerinin hiçbir durumda iklim değişikliğinin etkilerini atlatamadığı görülür. Bir çalışma, ağaçların uygun habitata ulaşmak için mevcut hızlarının iki katından daha hızlı göç etmeleri gerektiğini göstermiştir.
Ağaçların göç etmesi bireysel türlerin korunmasına yardımcı olsa da ağaç köklerini beslemeye yardımcı olan mantarlardan en büyük yırtıcılara kadar bir ekosistemdeki her şeyi dengesiz hâle getirebilir. Doğa normal seyrinde ilerleyip insan faaliyetleri nedeniyle iklimdeki değişikliklerden etkilenmeseydi Fei’nin incelediği değişiklikler birkaç bin yıl içinde gerçekleşecekti.
Türkiye’de yaşanan durum nedir?
İstanbul Üniversitesi Orman Botaniği Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ünal Akkemik, 2060-2070 yılları arasında Akdeniz’deki bitki örtüsünün Karadeniz kıyısında görülebileceğinden ve ormanın, daha önce yetişemediği yüksek kesimlere doğru ilerleyeceğinden bahsediyor.
Akkemik’e göre Akdeniz’de 1000 metreye çıkan kızılçamlar, şimdi Karadeniz’de 500 metreye kadar çıkıyor. Gelecekte bu kızılçamlar deniz seviyesinden 700-800 metreye kadar çıkabilir. En kötü senaryo söz konusu olduğunda ise sıcaklıklar önümüzdeki yüz yıl içerisinde 6 derece civarında artacak ve bu süreç bitki göçünden daha hızlı ilerlediği için bitkiler göç edemeden yok olacak.
Endemik türler yok olabilir
Muğla civarında ve bazı Ege adalarında görülen, suya bağımlı yaşayan endemik bir tür olan Anadolu sığla ağacı (Liquidambar orientalis), su kaynakları azaldığında yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalacak. Daha yükseklerde yaşayan endemik bir akçaağaç olan Babadağ akçaağacı (Acer undulatum) da tehlike altına girecek.
Akkemik; dağ sistemlerinin orman göçleri için çok uygun olduğunu, Ankara-Konya hattındaki düz arazinin ise göç için bir engel olduğunu söyledi. Toroslar’ın, Hatay’ın kuzeyinde iki kola ayrıldığı yerin yani Anadolu çaprazı hattının bu göçü kolaylaştırdığından ve ağaçların bu dağ sisteminden yararlanarak kuzeye doğru tırmandıklarından bahsetti.
Peki insanlar ağaç göçlerinin işleyişine karışmalı mı?
Çevreciler ve araştırmacılar biyoçeşitliliği korumak adına ağaçların büyüme olasılıklarının daha yüksek olduğu çeşitli bölgelere ağaç dikerek bu göçü desteklemeye çalışıyorlar. Bunun için genetik kaynakların ve göç yollarının takip edilmesi gereklidir. Ağaçların kendi başlarına yeterli hızda göç edemeyeceğini düşünerek onların 40 yıl sonra gelişebilecekleri bölgelere taşınması gerektiğini savunuyorlar. Fakat bu sürecin sonucunda yeni böcek türlerinin ve hastalıkların farklı bölgelere taşınabileceği, yerli popülasyonların yok olabileceği gibi riskler mevcut. Bir yandan ekologlar, insan eliyle desteklenmiş göçü doğal düzene yapılmış aşırı bir müdahale biçimi olarak gördüğünden buna potansiyel bir çözüm olarak bakmıyorlar.
Birçok insan doğanın kendi başına bunu çözmesi gerektiğini düşünse de bu pek mümkün görünmüyor. İklim değişikliğine neden olan insan faaliyetlerinden dolayı doğa artık eskisinden daha farklı bir hâlde. Neyin kurtarılması gerektiği ya da neden kurtarılması gerektiği gibi zorlu sorulara cevap vermemiz gerekebilir. Olumlu ve olumsuz tüm yönleri göz önüne alarak bazı kararlar vermeliyiz. Bir yandan küçük adımlarla biyoçeşitliliği koruma düşüncesi o kadar da yeterli olmayabilir, daha kapsamlı ve etkili çözümlere ihtiyacımız olduğu aşikâr.
Yazar: Semanur Yalçın
Editör: Cengizhan Öztürk
Referanslar
Cimons, M. (2018, August 16). Trees are migrating west to escape climate change. Popular Science. https://www.popsci.com/trees-are-migrating-west-to-escape-climate-change/.
Kale, D. (2019, September 24). Küresel ısınma onları da vurdu, ormanlar göç ediyor. Independent Türkçe. https://www.indyturk.com/node/74111/%C3%A7evre/k%C3%BCresel-%C4%B1s%C4%B1nma-onlar%C4%B1-da-vurdu-ormanlar-g%C3%B6%C3%A7-ediyor.
Moreland, J. (2021, June 2). This scientist shoots trees to study how they migrate. The Verge. https://www.theverge.com/22457294/tree-migration-climate-change-scientist.
Shapiro, A. (2020, July 28). Believe it or not, forests migrate – but not fast enough for climate change. NPR. https://www.npr.org/2020/07/28/896030567/believe-it-or-not-forests-migrate-but-not-fast-enough-for-climate-change.
Straus, M. (2019, December 9). Moving maples: Climate change is speeding up the migration of trees. Wood Business. https://www.woodbusiness.ca/moving-maples-climate-change-is-speeding-up-the-migration-of-trees/.
Weiss, M. (2019, June 11). Trees on the move. American Forests. https://www.americanforests.org/magazine/article/trees-on-the-move/.
Wernick, A. (2017, June 11). Trees in the us are migrating. what it means for the future of Large forests. The World from PRX. https://www.pri.org/stories/2017-06-11/trees-us-are-migrating-what-it-means-future-large-forests.
YouTube. (2021). Trees migrate. This scientist shoots them to understand how. YouTube. https://www.youtube.com/watch?v=kkWJ318qSOU.