Malus Sieversii daha çok bilinen adıyla Asya çiçek elması, gelişiminde hem insanlığın hem de doğanın etkin rol oynadığı bir türdür. Başta Kazakistan, daha sonra Özbekistan ve Kırgızistan gibi Orta Asya ülkelerinde bulunur. Boyu 5 ile 12 metre arasında değişir. Elmaların büyüklüğü bazı bölgelerde değişmekle beraber kültür elmasına yakın, ama daha küçüktür. Elmaların tatları acı değildir ve kültür elmasına yakındır, yenebilir.
Gülgiller ailesine ait olan bu tür aynı zamanda bugünkü kültür elmasının atasıdır. İpek Yolu’ndaki macerasıyla Orta Asya’dan doğuda Çin’e, batıda Avrupa’ya kadar yayılmıştır. Bu süreç bugünkü elmanın oluşmasında önemli rol oynamıştır. Moleküler tekniklerle yapılan çalışmalarda genlerinin kaynağının Malus Sieversii olduğu belirlenmiş, daha sonra da Avrupa çiçek elması (Malus sylvestris) ile de önemli ölçüde melezlendiği anlaşılmıştır; öyle ki bugün kültür elması Avrupa çiçek elmasına genetik olarak daha yakındır.
Türün önemli özelliklerinden biri de birçok farklı bölgeye uyum sağlayabilir olmasıdır. 90’lı yıllarda Kazakistan ve çevre ülkelerde yapılan çalışmalarda birçok farklı ekosistemden örnekler toplanmıştır. Yemyeşil, ılıman, nemli ormanlardan kurak ve soğuk, çöl benzeri bölgelere kadar birçok yerde rastlanmıştır. Bunlar türün oldukça dayanıklı olduğunun açık bir göstergesidir. Bunun yanında az sonra anlatacağımız genetik özellikler de birçok ticari bitkide istendiği için Asya çiçek elmasını daha da önemli yapar.
Malus Sieversii birçok koşula uyum sağlayabildiği gibi çeşitli hastalıklara karşı da oldukça dirençlidir. Bunlardan en önemlisi ateş yanıklığıdır. Erwinia amylovora adlı bakterinin neden olduğu bu hastalık gülgiller ailesinin üyeleri için ölümcül olabilir. Hastalık; yağmur, böcekler, rüzgar, budama, kuşlar gibi yollarla bulaştığı için bölgede hızlı bir şekilde gelişir. Bundan dolayı ateş yanıklığı bölgelerinde büyük çaplı salgınlara yol açabilirler. Korunma yöntemleri sınırlı olduğu için durdurulması veya kontrol altına alınması da oldukça güçleşir. Tür bu hastalığa diğer akrabalarından çok daha dayanıklıdır, ancak hastalık ilerleme kaydettiği takdirde diğerlerinden daha hızlı ilerler ve daha ölümcüldür.
Yukarıda saydığımız bu özellikler ticari olarak oldukça önemlidir. 1989’da Sovyetler Birliği yasalarında değişikliğe gitmiştir. ABD Ziraat Departmanından gelen araştırmacılar 1989 ve 1996 yılları arasında Kazakistan ve yakın çevredeki ülkelere araştırma amaçlı dört kere gönderilmişlerdir. Bu gezilerde iklimsel olarak farklı 12 bölgeden Asya çiçek elması tohumları toplamışlardır. Bu birim yaptığı çalışmalarla bu genetik kaynağı Amerika’daki merkezlerine götürüp koruma altına almak ve ileride bu tohum üzerinde biyoçeşitlilik ve popülasyon genetiği çalışmayı amaçlamışlardır. 1995 ve 1996’da yapılan çalışmalarda ise genetik olarak daralmış olan kültür elmasının çeşitliliğini tarımsal gerekliliklere göre çeşitlendirmek istemişlerdir. Yani kısaca elmayı daha dayanıklı hale getirmek ve üretimini daha kolay yapabilmek için yapılan araştırmalar olmuşlardır.
Sovyetler Birliği zamanında devlet kömür yardımı yapardı. Bugün, Sovyetler Birliği yıkıldıktan sonra, Kazakistan kömür yerine ağaçlarını kullanıyor. Bu durum genel olarak bütün ekosisteme zarar veriyor. İklim değişikliği de bu zararı oldukça arttırıyor. Her ne kadar İngiltere tabanlı FFI (Flora and Fauna International) yardım ediyor olsa da bazı noktalarda sıkıntılar devam ediyor. Ne yazık ki bugün Malus Sieversii, daha çok bilinen adıyla Asya çiçek elması yok olmaya yüz tutmamışsa bile oldukça azaldı.
Yazar: Deniz Yılmaz
Editör: Ceren Müşerref Şelte
Referanslar
Apples of Eden: Saving the Wild Ancestor of Modern Apples. (n.d.). Retrieved January 08, 2021, from https://www.google.com/amp/s/api.nationalgeographic.com/distribution/public/amp/news/2014/5/apples-of-eden-saving-the-wild-ancestor-of-modern-apples
Glausiusz, J. (2016, May 23). Apples of Eden: Saving the Wild Ancestor of Modern Apples. Retrieved December 12, 2020, from https://www.nationalgeographic.com/news/2014/5/apples-of-eden-saving-the-wild-ancestor-of-modern-apples/
Cornille, A., Gladieux, P., Smulders, M. J., Roldán-Ruiz, I., Laurens, F., Cam, B. L., . . . Giraud, T. (2012). New Insight into the History of Domesticated Apple: Secondary Contribution of the European Wild Apple to the Genome of Cultivated Varieties. PLoS Genetics, 8(5). doi:10.1371/journal.pgen.1002703
Harshman, J. M., Evans, K. M., Allen, H., Potts, R., Flamenco, J., Aldwinckle, H. S., . . . Norelli, J. L. (2017). Fire Blight Resistance in Wild Accessions of Malus sieversii. Plant Disease, 101(10), 1738-1745. doi:10.1094/pdis-01-17-0077-re
Luby, J., Forsline, P., Aldwinckle, H., Bus, V., & Geibel, M. (2001). Silk Road Apples—Collection, Evaluation, and Utilization of Malus sieversii from Central Asia. HortScience, 36(2), 225-231. doi:10.21273/hortsci.36.2.225